Trong các cuộc thảo luận về giới và bản dạng, thuật ngữ “non-binary” ngày càng xuất hiện nhiều hơn. Nó thể hiện một sự hiểu biết sâu sắc và đa dạng hơn về con người. Tuy nhiên, đối với nhiều người, đây vẫn còn là một khái niệm khá mới mẻ và khó hiểu. Vậy thực chất non binary là gì và nó có ý nghĩa như thế nào trong xã hội hiện đại? Non-binary không phải là một xu hướng nhất thời mà là một bản dạng giới đã tồn tại từ lâu. Bài viết này sẽ cung cấp một cái nhìn chi tiết, giúp bạn hiểu rõ non binary là gì. Cùng với đó là sự đa dạng của phổ giới và tầm quan trọng của sự tôn trọng.
Các Khái Niệm Nền Tảng: Phân Biệt Giới, Bản Dạng Giới và Thể Hiện Giới
Để hiểu non binary là gì, trước tiên chúng ta cần phân biệt rõ các khái niệm cơ bản liên quan đến giới.
1. Giới Tính Sinh Học (Sex Assigned at Birth)
Giới tính sinh học là sự phân loại một người là nam (male), nữ (female) hoặc liên giới tính (intersex). Dựa trên các đặc điểm sinh học mà họ có khi được sinh ra, bao gồm nhiễm sắc thể, hormone. Cùng với đó là cơ quan sinh dục trong và cơ quan sinh dục ngoài của cơ thể. Đây là một khái niệm dựa trên các yếu tố sinh học và y tế, thường được ghi trong giấy khai sinh. Tuy nhiên, giới tính sinh học không quyết định hoàn toàn bản dạng giới của một người. Một người có thể có giới tính sinh học là nam nhưng không cảm nhận mình là một người đàn ông.
2. Bản Dạng Giới (Gender Identity)
Bản dạng giới là cảm nhận sâu sắc từ bên trong của một cá nhân về giới của chính họ. Đây là cách một người tự nhận thức và định danh bản thân mình là nam, nữ, cả hai, không phải cả hai. Hay một giới nào khác, nó có thể trùng khớp hoặc không trùng khớp với giới tính sinh học. Bản dạng giới là một trải nghiệm nội tại, không phải là thứ người khác có thể nhìn thấy. Chỉ có chính cá nhân đó mới có thể xác định được bản dạng giới của mình. Khái niệm non binary là gì nằm chính trong sự đa dạng của bản dạng giới này.
3. Thể Hiện Giới (Gender Expression)
Thể hiện giới là cách một cá nhân thể hiện giới của mình ra bên ngoài với thế giới. Nó bao gồm cách ăn mặc, kiểu tóc, giọng nói, cử chỉ, hành vi và tên gọi. Cách một người thể hiện giới có thể phù hợp với các chuẩn mực xã hội về nam tính, nữ tính. Hoặc có thể là sự pha trộn giữa cả hai (trung tính – androgynous) hoặc hoàn toàn khác biệt. Quan trọng là, thể hiện giới của một người không nhất thiết phải phản ánh bản dạng giới của họ. Ví dụ, một người đàn ông vẫn có thể thích mặc váy mà không làm thay đổi bản dạng giới của anh ấy.
4. Phân Biệt Với Xu Hướng Tính Dục (Sexual Orientation)
Một điểm quan trọng khác cần phân biệt rõ ràng là bản dạng giới và xu hướng tính dục.
- Bản dạng giới: Trả lời cho câu hỏi “Bạn là ai?” (nam, nữ, non-binary…).
- Xu hướng tính dục: Trả lời cho câu hỏi “Bạn bị hấp dẫn bởi ai?” (dị tính, đồng tính, song tính, vô tính…).
Hai khái niệm này hoàn toàn độc lập với nhau. Một người non-binary có thể là người dị tính, đồng tính, song tính hay bất kỳ xu hướng nào khác. Việc nhầm lẫn hai khái niệm này có thể dẫn đến những định kiến sai lệch và thiếu tôn trọng.
Giải Thích Chi Tiết: Non-binary Là Gì?
Bây giờ, chúng ta sẽ đi sâu vào định nghĩa và sự đa dạng của cộng đồng non-binary.
1. Định Nghĩa Về Non-binary (Phi Nhị Nguyên Giới)
Vậy, câu trả lời cốt lõi cho non binary là gì? Non-binary (hay phi nhị nguyên giới) là một thuật ngữ bao trùm (umbrella term). Nó dùng để chỉ những người có bản dạng giới không hoàn toàn là nam hoặc không hoàn toàn là nữ. Tức là bản dạng giới của họ nằm ngoài hệ thống nhị nguyên giới (gender binary) truyền thống. Hệ thống này cho rằng chỉ có hai giới tính duy nhất là nam và nữ, và mọi người phải thuộc một trong hai. Người non-binary không cảm thấy mình phù hợp với định nghĩa cứng nhắc này.
Bản dạng giới của họ có thể là sự kết hợp giữa nam và nữ, nằm đâu đó ở giữa. Hoặc hoàn toàn không thuộc về bất kỳ giới nào trong hệ thống nhị nguyên giới. Non-binary là một bản dạng giới hợp lệ và đã tồn tại trong nhiều nền văn hóa. Trên khắp thế giới từ rất lâu, dưới nhiều tên gọi khác nhau trong lịch sử. Việc công nhận và hiểu về non-binary là một bước quan trọng để xây dựng một xã hội. Một xã hội cởi mở, đa dạng và tôn trọng sự khác biệt của mỗi cá nhân.
2. Non-binary Không Phải Là “Giới Tính Thứ Ba”
Một hiểu lầm phổ biến là xem non-binary như một “giới tính thứ ba” đồng nhất. Thực tế, non-binary không phải là một ô thứ ba cứng nhắc bên cạnh nam và nữ. Mà nó là một phổ (spectrum) cực kỳ đa dạng của các bản dạng giới khác nhau. Việc sử dụng thuật ngữ “giới tính thứ ba” có thể vô tình xóa bỏ sự đa dạng này. Nó gom tất cả những người có trải nghiệm giới khác nhau vào cùng một nhóm. Điều này không phản ánh đúng sự phong phú trong cộng đồng phi nhị nguyên giới.
Thay vào đó, hãy nghĩ về non-binary như một thuật ngữ bao trùm, một chiếc ô lớn. Bên dưới chiếc ô đó là vô số các bản dạng giới cụ thể khác nhau. Mỗi người non-binary có một trải nghiệm và cách tự định danh riêng biệt. Một số có thể cảm thấy mình gần với nam hơn, một số gần với nữ hơn, một số thì không. Hoặc có những người có bản dạng giới thay đổi linh hoạt theo thời gian. Hiểu được tính phổ này là rất quan trọng khi tìm hiểu non binary là gì.
3. Phổ Bản Dạng Giới Non-binary: Một Vài Ví Dụ
Bên dưới chiếc ô non-binary là rất nhiều các bản dạng giới cụ thể. Dưới đây là một vài ví dụ phổ biến để bạn có thể hiểu rõ hơn về sự đa dạng này:
- Agender (Vô giới): Những người không cảm thấy mình thuộc về bất kỳ giới nào. Họ có thể cảm thấy mình không có giới hoặc bản dạng giới của họ là trung lập.
- Genderfluid (Linh hoạt giới): Những người có bản dạng giới thay đổi linh hoạt theo thời gian. Có lúc họ cảm thấy mình là nam, có lúc là nữ, có lúc là cả hai hoặc không là ai cả.
- Bigender (Song giới): Những người có hai bản dạng giới, có thể cùng một lúc hoặc luân phiên. Ví dụ, một người có thể cảm thấy mình vừa là nam, vừa là nữ.
- Demigender (Bán giới): Những người cảm thấy mình chỉ có một phần liên kết với một giới nào đó. Ví dụ, một demigirl cảm thấy mình có một phần là nữ và một phần là một giới khác.
- Genderqueer: Một thuật ngữ bao trùm khác, thường được dùng bởi những người không tuân theo các chuẩn mực giới.
Và còn rất nhiều các bản dạng giới khác nữa trong cộng đồng phi nhị nguyên.
Đại Từ Nhân Xưng (Pronouns) và Tầm Quan Trọng Của Sự Tôn Trọng
Việc sử dụng đúng đại từ nhân xưng là một cách thể hiện sự tôn trọng cơ bản nhất.
1. Tại Sao Việc Hỏi và Sử Dụng Đúng Đại Từ Lại Quan Trọng?
Đại từ nhân xưng (pronouns) là những từ chúng ta dùng để gọi một người khi không dùng tên riêng. (Ví dụ: anh ấy, cô ấy, họ…). Sử dụng sai đại từ cho một người (misgendering) có thể gây ra cảm giác tổn thương. Nó thể hiện sự thiếu tôn trọng và phủ nhận bản dạng giới thật sự của họ. Nó giống như việc bạn liên tục gọi sai tên của một người, rất khó chịu và bất lịch sự.
Đối với người non-binary, việc được gọi bằng đúng đại từ nhân xưng mà họ đã chọn. Nó có ý nghĩa khẳng định rằng bản dạng giới của họ là có thật và được tôn trọng. Đây không phải là một “sở thích” hay một “yêu cầu vô lý” mà là một phần cơ bản. Nó là một phần cơ bản của việc công nhận danh tính và nhân phẩm của một con người. Việc chủ động hỏi và sử dụng đúng đại từ cho thấy bạn là một người đồng minh. Một người thấu hiểu và tạo ra một không gian an toàn, hòa nhập cho tất cả mọi người.
2. Đại Từ “They/Them” Dùng Cho Ngôi Thứ Ba Số Ít
Trong tiếng Anh, khi một người non-binary không muốn dùng “he” (anh ấy) hay “she” (cô ấy). Họ thường sẽ chọn sử dụng đại từ “they/them” (họ/của họ) làm đại từ số ít. Việc sử dụng “they” cho một người duy nhất không phải là một khái niệm mới về mặt ngữ pháp. Nó đã được sử dụng trong tiếng Anh từ nhiều thế kỷ để chỉ một người mà không rõ giới tính. Ví dụ: “Someone left their umbrella, I hope they come back for it.” (Ai đó đã để quên ô, tôi hy vọng họ sẽ quay lại lấy nó).
Tương tự, trong giao tiếp, bạn có thể nói: “Alex is coming over. They are bringing snacks.” (Alex sắp đến. Họ sẽ mang theo đồ ăn vặt). Việc này hoàn toàn đúng về mặt ngữ pháp và thể hiện sự tôn trọng bản dạng giới của người đó. Trong tiếng Việt, do đại từ nhân xưng không chia theo giới một cách cứng nhắc. Việc gọi tên riêng hoặc sử dụng các đại từ trung tính như “bạn”, “họ” cũng là một cách.
3. Neopronouns (Đại Từ Mới): Xe/Xem, Ze/Hir và Những Đại Từ Khác
Bên cạnh “they/them”, một số người non-binary cảm thấy phù hợp hơn với các đại từ mới (neopronouns). Các đại từ này được tạo ra để cung cấp thêm các lựa chọn ngoài “he”, “she” và “they”.
- Một vài ví dụ về neopronouns trong tiếng Anh:
- – **Xe/xem/xyrs:** Ví dụ: “Xe is happy. I saw xem at the library. That book is xyrs.”`
- – **Ze/hir/hirs:** Ví dụ: “Ze went to the store. That is hir car. The choice is hirs.”`
- – **Ey/em/eirs:** và nhiều bộ đại từ khác.`
Mặc dù có thể hơi khó làm quen ban đầu, việc cố gắng sử dụng đúng neopronouns. Nó cũng là một cách thể hiện sự tôn trọng sâu sắc đối với một cá nhân. Nếu bạn không chắc chắn về cách phát âm hay sử dụng, đừng ngần ngại hỏi lại một cách lịch sự.
4. Cách Hỏi Đại Từ Một Cách Lịch Sự và Tôn Trọng
Nếu bạn không chắc chắn về đại từ của một người, cách tốt nhất là hãy hỏi một cách lịch sự.
- Giới thiệu đại từ của bạn trước: Đây là một cách tuyệt vời để bình thường hóa việc chia sẻ đại từ. Ví dụ: “Chào bạn, mình là Nam, đại từ của mình là anh ấy/của anh ấy. Còn bạn thì sao?”.
- Hỏi một cách trực tiếp và riêng tư: Nếu có thể, hãy hỏi một cách riêng tư thay vì trước mặt nhiều người. Ví dụ: “Mình có thể hỏi đại từ của bạn là gì không? Mình muốn đảm bảo gọi bạn đúng cách.”
- Khi bạn mắc lỗi: Nếu bạn vô tình dùng sai đại từ, đừng hoảng sợ hay giải thích dài dòng. Chỉ cần xin lỗi một cách ngắn gọn, tự sửa lại và tiếp tục cuộc trò chuyện. Ví dụ: “Xin lỗi, ý mình là họ…”.
Sự nỗ lực và thiện chí của bạn sẽ được đánh giá cao hơn là sự hoàn hảo tuyệt đối.
Kết Luận
Qua bài viết này, hy vọng bạn đã có câu trả lời chi tiết và rõ ràng cho câu hỏi “non binary là gì?”. Đây là một thuật ngữ bao trùm cho những bản dạng giới nằm ngoài hệ thống nhị nguyên nam/nữ. Nó thể hiện sự đa dạng và phong phú trong trải nghiệm của con người về giới. Việc hiểu rõ sự khác biệt giữa giới tính sinh học, bản dạng giới và thể hiện giới. Nó là nền tảng để chúng ta có một cái nhìn thấu đáo và tôn trọng hơn đối với cộng đồng.
Cách thể hiện sự tôn trọng cơ bản và quan trọng nhất là lắng nghe và sử dụng đúng tên. Cùng với đó là đại từ nhân xưng mà một người non-binary đã chọn cho mình. Hãy cởi mở học hỏi, bình thường hóa việc hỏi về đại từ và trở thành một người đồng minh. Góp phần xây dựng một xã hội hòa nhập, nơi mọi bản dạng giới đều được công nhận. Và được tôn vinh một cách trọn vẹn và đầy đủ nhất có thể trong tương lai.
